Luchtfoto's / foto's Uden

Informatie over
Uden

Uden is een plaats en gemeente in de provincie Noord-Brabant. De gemeente telt 40.230 inwoners (1 januari 2006, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 67,59 km² op 19 tot 21 meter boven de zeespiegel.

Uden was aanvankelijk een agrarische gemeenschap. Vlak na de Tweede Wereldoorlog werd het door het Rijk aangewezen als centrumgemeente. Het door de Duitsers achtergelaten vliegveld ('Fliegerhorst') bij Volkel werd uitgebouwd tot wat nu de grootste luchtmachtbasis van Nederland is: Vliegbasis Volkel. De komst van deze luchtmachtmilitairen die er kwamen werken en in Uden wonen; de aanzetten die zij gaven tezamen met de Orde van het Heilige Kruis (Klooster der Kruisheren en Latijnsche School/College) bij de opbouw van uitgaans- en cultureel leven (Kulturele Kring, Schouwburg De Schouw), oprichten van sportverenigingen (o.a. Tennis, Hockey, Atletiek, Volleybal), Carnavalsstichting De Knoerissen 1965 e.d. was van grote waarde voor de ontwikkeling van Uden. Een tijdlang kwam er extra subsidie voor bedrijvigheid in kader van I.P.R. (Investerings Premie Regeling). Dit leverde Uden aanzienlijke voordelen op en bespoedigde de uitgroei van (arm) dorp tot een stedelijke gemeente, of zoals een boektitel luidde: 'Van Kersendorp tot Plaats met Pit'!
Belangrijkste regionale functie van Uden is het winkel-, woon-, uitgaans- en industrieelaanbod waar een groot deel van de werkgelegenheid uit voortkomt. De bereikbaarheid van Uden is door de komst van de doorgetrokken autosnelweg A50 (Eindhoven-Uden-Nijmegen-Zwolle) aanzienlijk verbeterd.

In het kader van door de Provincie Noord-Brabant sinds 2000 aangewezen worden als stedelijke regio Uden-Veghel (in ontwerp-plannen ook wel 'Vudel' genoemd voor 'Veghel-Uden-(Boekel)' samen) moeten allerlei samenwerkingsplannen worden gemaakt.

Door de sterk oprukkende verstedelijking, heeft Uden een zeer diverse bevolkingsopbouw, industrie-, uitgaans-, woon- en winkelaanbod, en tal van sport- en overige verenigingen. In Uden is specialistische bedrijvigheid op technologisch, dienstverlenend gebied gevestigd. Nadeel van de verstedelijking is dat de historische kern van Uden vrijwel compleet teloor is gegaan, net als de uitgestrekte kersengaarden ('Ujese Zwarte') die bijna een eeuw van 1860 tot 1955 de basis vormde van de toen roemruchte kersenperiode met een eigen veiling en het symbool Peerke Verschiet bij de bijbehorende kersenfeesten. De kersenboomgaarden zijn mede door een te harde stijging van arbeidsloon waardoor hele oogsten verloren gingen alsook door een rooipremie van het toenmalige EEG in de jaren 1960 vrijwel geheel verdwenen.

Actualiteit

2006

April 2006 is vanuit het ministerie van Defensie c.q. Commando der Luchtstrijdkrachten c.q. afdeling Geluidhinder, zonering en rapportage bekend geworden dat Koninklijke Luchtmacht bereid is de vliegroutes voor Vliegbasis Volkel te verleggen. Dit betekent dat als Milieu-Effect Rapportage (MER) is vastgesteld er voor de kern Volkel eindelijk weer mogelijkheden komen voor woningbouw na zo'n 30 jaar (bijna) feitelijk op slot te zijn geweest vanwege ooit vastgestelde zogeheten KE-zoneringslijnen.

Gekozen is eind 2005 door het bestuur van ziekenhuis Bernhoven om in Uden-Noord vanaf ca. 2012 nieuwbouw te realiseren van één locatie Streekziekenhuis Bernhoven. Waarbij de ziekenhuislocaties Veghel (v/h St.-Joseph) en Oss (v/h St.-Anna) zullen worden opgeheven en waarschijnlijk als zorgconcentratielocatie (polikliniek, verpleeg, huisarts e.d.) worden ingericht.

2004/2005

Eind 2004/begin 2005 kwam Uden regelmatig in het nieuws door brandstichting op 'Bedir', een islamitische basisschool. Mede naar aanleiding hiervan is landelijk een constructieve discussie ontstaan omtrent de aanpak van kleine harde-kern-jongeren in steden, waar Uden aan deelneemt.

Historie

In het verre verleden ontstond de Peelrandbreuk, onder meer zichtbaar aan de Karperdijk en was er in de ijzertijd al bewoning nabij de heide van Slabroek, dat door recente opgraving van een urnenveld is ontdekt.
Anno 1190 n.Chr. komt in een Zutphense akte van de graaf van Gelre voor het eerst de naam Uden voor (heer Ricolt van Uthen).
De eerst bekende naam van Uden was Uot, deze was tot in de 11e eeuw bekend. Daarna is het (geleidelijk) in Uden veranderd. In die tijd bestonden er een aantal verspreid liggende kernen, die geleidelijk een eenheid zijn gaan vormen: de omgeving van de huidige Pius X-Kerk, een uit de vóór-Frankische tijd daterende kerk in de Bitswijk, een Frankische nederzetting in de buurt van het driehoekige marktveld, de omgeving van het Birgittinessenklooster en het Moleneind.

In 1324 ging de heerlijkheid Uden in bestuurlijk opzicht behoren tot het Land van Ravenstein onder heerschappij van het Huis van Valkenburg tot en met 1396.

In 1339 kwam er een Schepenbank in Uden. De bevoegdheid van dit 'Heikantsgericht' strekte zich uit over de gehele vroegere heerlijkheid Uden, dat bestond uit Uden, Boekel en Zeeland.

De schepenbank voerde in die tijd een zegel (de oudste afdruk uit 1331), met daarop een eikenboom, waaraan twee schilden hangen die de wapens van de oudste heren uit het geslacht Van Herpen en dat van hun opvolgers uit het geslacht Van Valkenburg vertonen. Dit is het eerste Wapen van Uden.

Door kinderloos overlijden van Reinoud van Valkenburg (gehuwd met Elisabeth van Kleef) beleent hertog van Brabant Adolf van Kleef met Herpen, Ravenstein en Uden waardoor in 1397 het Land van Ravenstein Kleefs territorium werd. Het wapen van Uden ging in deze periode lijken op die van Kleef, waar het heden ten dagen nog herkenbaar elementen van bevat.
Nadien komt dit gebied in 1629 onder Neuburg-Palts. Onder de Neubergers kende het gebied godsdienstvrijheid.

Doordat de aangrenzende gewesten Brabant en Gelderland vanaf 1648 officieel onder de Staten-Generaal vallen, werd dit Land van Ravenstein meer en meer als "buitenland" gezien. Inderdaad golden er andere wetten en regels. Zo konden de katholieken uit Staats Protestants gebied in dit vrije land vrij ter kerke.

Uden heeft van oudsher een centrumfunctie, dat terug gaat naar de 14e eeuw. De Sint Petruskerk uit 1300 was het godsdienstige centrum voor heel de omgeving. Naast het natuurlijke centrum in de omgeving van het huidige Piusplein, ontwikkelde zich rond het marktveld een tweede, economisch centrum. Daar kwam de weekmarkt tot bloei, die zich tot op de dag van vandaag wist te handhaven. Op de markt, die geheel in dienst stond van landbouw en veeteelt, verkochten de boeren hun vee en landbouw- en gebruiksartikelen. Pas in de 18e eeuw veranderde het aanzien van de weekmarkt. De particuliere boterproductie werd grootschaliger en de uitbreiding van de regionale markt met een boterwaag was een feit.

Meerdere malen fungeerde Uden als toevluchtsoord. Zo kwamen na de inname van ‘s-Hertogenbosch de Kruisheren (Orde van het Heilige Kruis) (in 1638) en de zusters Birgittinessen (Orde van de Heilige Birgitta) (in 1713) naar het vrije (vrije heerlijkheid) Uden.

In 1805 eindigde de "status aparte" van het Land van Ravenstein, dat na de Franse Tijd deel is gaan uitmaken van het Koninkrijk der Nederlanden waarbij de heerlijkheid Uden werd opgedeeld in de gemeenten Uden, Boekel en Zeeland.

De huidige benaming van het moderne bedrijventerrein Vluchtoord herinnert aan de periode van de Eerste Wereldoorlog, toen enkele duizenden Belgen in Uden hun toevlucht zochten voor het oorlogsgeweld in hun eigen land.

Centrum

In het regionale centrum van Uden of bij mooi weer op de vele terrassen vertoeven mensen afkomstig uit alle windstreken van Noord-Oost Brabant en daarbuiten. Men winkelt, geniet culinair en gaat uit in een ontspannen sfeer. Het centrum van Uden ligt midden in het hart van een regio met een bereik van ongeveer 400.000 zielen waarvan 125.000 à 200.000 mensen per week het gevarieerde centrum aandoen om in hun behoeften te voorzien. Naast de aanwezige winkels, koopcentra en horeca-aanbod zijn er tal van voorzieningen op cultureel en kunstzinnig gebied medebepalend zijn musea (Museum voor Religeuze Kunst; Pronkkamer; InC) en het moderne Theater Markant (uit 1996).

Sport en recreatie

Uden biedt het ook de sportieve mens vele mogelijkheden met o.a. skatefaciliteiten en traningswielrenparcours in het Bevrijdingspark (aan de noordkant van het centrum). Of bij de diverse sportaccommodaties in het aan de zuidoostkant van het centrum grenzende (gemeentelijk) Sportpark, wat oorspronkelijk een kloostertuin is geweest.
Als ontspanning zijn bijvoorbeeld te noemen het pas geopende bioscoopcomplex 'Take Ten' (december 2005) en het nieuwe indoorzwembad 'Delfino' (januari 2006), als vervanger van het in 1973 aan de overzijde van de weg gebouwde overdekte zwembad 'De Wel' (indertijd in combinatie met indoor-sporthal 'De Deel').

Ontwikkelingen

Het van oudsher dynamische Uden is dan ook voortdurend in beweging om aan de behoeften te blijven voorzien. Daartoe staan er ontwikkelings- en revitalisatie projecten op stapel. Voorbeelden van zulke projecten zijn momenteel:

Centrum-West

Centrum-Oost

Revitalisering van de Markt

Parkeergarage Oranjestraat

Nieuwbouw Streekziekenhuis Bernhoven (Uden-Noord)

Verzorgingsgebied
Verzorgingsgebied Uden Centrum

Het verzorgingsgebied van Uden ligt precies in de driehoek Nijmegen-'s-Hertogenbosch-Eindhoven/Helmond. Vanuit deze steden is het ongeveer 30 km naar Uden; met de auto op ca. 25-40 minuten afstand en 40 à 55 minuten per openbaar vervoer. Naast het Oost-Brabantse publiek wordt het centrum ook graag bezocht door mensen van buiten de regio.

Bedrijvigheid

Udens oudste industrieterrein omvat de huidige Losplaats (ook bekend als bedrijventerrein "Molenheide") waar in 1882 door Henricus Coenen uit Zeeland en Johannes Schoenmakers uit Druten aan het toenmalig spoor een kunstmestfabriek werd opgericht. Ander bekende ondernemersfamilies zijn Diks en Coenen, die in 1917 'DICO' startten een strohulzen-machinefabriek en later stalen bedden gingen produceren. In 1980 gevolgd door Piet Diks Sr met zijn zonen met 'Beter Bed', een internationale keten van slaapwarenhuizen. Ca. 1969 begon glazenwasser Cor van der Heijden C.S.U. (=Cleaning Service Uden) wat nu CSU Total Care is en de vierde grootste schoonmaak-, onderhoud- en beveiligingsgroep van Nederland.
Familie van Hout begon in 1906 een koloniaal- en kledingwarenhuis wat uitgroeide tot de landelijke keten van 'Hout-Brox'-winkels, tezamen met andere winkelformules als Duethler verenigd in de Brovo-Groep (?).
Uden lag destijds aan de spoorlijn tussen de wereldsteden Moskou, Berlijn en Londen. Voor de gewone sterveling was dit "Duits Lijntje" de verbinding tussen Roosendaal-Boxtel-Veghel/Uden-Gennep/Boxmeer-Duitsland. Het werd toentertijd geëxploiteerd door de NBDSM (Noord-Brabantsche en Duitsche Spoorweg Maatschappij), later overgenomen door Staatsspoorwegen (SS)/Nederlandse Spoorwegen (NS). Vanaf ca. 1975 zijn tussen Veghel/Uden en Gennep de spoorrails weggehaald, wat overbleef was een goederenspoor tussen Boxtel en Veghel en een regionale variant van een Ecologische (Hoofd-)Structuur oftwel een langgerekt gebied met natuurwaarden over de oorspronkelijke stamspoorweg.
In 2005 is bekend geworden dat de NS geen onderhoud meer wil gaan plegen over het overgebleven treinvak Boxtel-Veghel. Sinds 2004 zijn echter wel bedrijven en met name de gemeente Veghel weer in het lijntje geïnteresseerd om er een lightrail van te maken.

Bedrijventerreinen en industrieparken

Goorkens (kavels beschikbaar)

Hoogveld (in ontwikkeling)

Hoogveld-Zuid (toekomst)

Loopkant

Liessent

Molenheide

Vluchtoord

Ind. Volkel

Openbaar vervoer

Uden kent een aantal busverbindingen met omliggende dorpen en steden. Achtereenvolgens werden die geëxploiteerd door busmaatschappijen als Zuidooster (huidige Hermes Groep deel van Connexxion Holding), BBA (Brabantse Buurtspoorwegen en Autobusdiensten) (onderdeel van huidige Connex Groep). Vanaf 2007 kan dit veranderen. Doordat er in 2005 fouten zijn gemaakt in de procedure bij uitgifte nieuwe provinciale openbaarvervoer-concessie voor regio Noordoost-Brabant zou dat vanaf 2006/2007-2011 de Arriva Groep zijn geworden. Op last van de Rechtbank en na interventie door Provinciale Staten zal er in 2006 een nieuwe openbare aanbesteding plaatsvinden, waarvan de uitkomsten nog niet bekend zijn.
De gemeente Veghel laat onderzoek doen in kader van stedelijke regio Uden-Veghel naar toekomstige lightrail-verbindingen over huidige goederenspoor Veghel-Boxtel (aantakkend op treinverbinding Eindhoven-'s-Hertogenbosch) en dus deels het voormalige treinvak Roosendaal-Gennep/Boxmeer-Duitsland van de NBDSM (zie boven). En eventueeel doortrekkend over heel nieuw tracé Veghel-Uden-Oss (aantakkend op treinverbinding 's-Hertogenbosch-Nijmegen).
Ander idee is nu in deze regio de doorgetrokken autosnelweg A 50 (bijna) klaar is tussen Eindhoven-Veghel/Uden-Nijmegen-Zwolle; om via deze route de Interliner tussen Eindhoven en Nijmegen (opnieuw) in te stellen. Uit de laatste openbare aanbestedingen van de Provincie voor de openbaar vervoerconcessie 2006/2007-2011 is niets opgenomen over provinciegrensoverschrijdende snelle busverbindingen als die van de Interliner.

Politiek

Uden is van oudsher gedomineerd door een (katholiek) gemeentebestuur van boeren, arbeiders en later ook middenstanders en industriëlen. Van de jaren 1950 tot heden was eerst de Katholieke Volkspartij (KVP), sinds 1980 het Christen-Democratisch Appèl (CDA) een dominante factor. In 1982 is na verkiezingen voor het eerst de absolute meerderheid in de Gemeenteraad niet meer in handen van KVP/CDA in Uden. Tot laat in jaren 1970 resulteerde dit in samenstelling van bijvoorbeeld raadscommissies waar alleen maar eigen katholieke (christelijke) raadsleden lid van waren en raadsleden van de oppositie uitgesloten werden van beraadslagingen!
Ook de posten van Burgemeester, Gemeentesecretaris en Wethouders worden altijd ingevuld door KVP-/CDA-ers. Pas in 1978 wordt er voor het eerst één wethouder van PvdA toegestaan, waarna er vervolgens afwisselend door het CDA coalities worden gesloten met PvdA of VVD (zogeheten 'verdeel-en-heers-politiek') soms aangevuld met een lokale partij.
Van 1994-1998 is er een College van B. & W. tussen CDA-VVD-PvdA. Vermeldenswaard is dat in die jaren er ook een (nieuwe ronde van) gemeentelijke herindeling speelt, waarbij in eerste instantie tot een fusiegemeente Uden-Veghel-Boekel door alle drie Gemeenteraden, Provinciale Staten en Tweede Kamer wordt besloten. Op het allerlaatste moment -nadat meerwaarde, kleiner aantal ambtenaren en lagere lasten niet waargemaakt zouden kunnen worden volgens Uden- en lobby bij Eerste Kamer wordt tegengestemd.
Vervolgens is er in 1998-2002 een coalitie van CDA met PvdA en SP. Het CDA sluit in 2002 weer even makkelijk een deal met VVD en Jong Uden, een in 1998 ontstane lokale afsplitsing met banden met het CDA. Halverwege de rit in 2004 wordt de VVD aan de kant gezet en wordt Leefbaar Uden, een in 2001/2002 gestarte lokaal sociaal-liberale fractie (vanuit VVD; D66; Kerngroep 1990 en Ondernemend Uden) bij de coalitie gevraagd.
Tevens wordt er voor het eerst een niet-CDA-er burgemeester in Uden: in 2004 komt Joke Kersten (PvdA) eerst als waarnemer en later als gewoon Eerste burger. Bij de raadsverkiezingen in 2006 is er een kleine aardverschuiving in Uden: de in 1982 als éénmansfractie begonnen SP wordt de grootste fractie met 6 leden en het CDA verliest er 2 en komt op 5. Desondanks wordt de SP tot de oppositie veroordeeld tezamen met nieuwkomer Gewoon Uden, een afsplitsing in 2005/2006 van de VVD.
Naar verluid zal van 2006-2010 het College van B. & W. worden ingevuld met Burgemeester (PvdA), Gemeentesecretaris (PvdA/D66) en 5 Wethouders (CDA+Jong Uden+VVD+Leefbaar Uden+PvdA), waardoor er een brede coalitie op sociaal-liberaal-democratische grondslag met een christelijk randje, oftewel vijf fracties met 19 van van de 27 raadzetels. En gaan er opnieuw geluiden op om nauwer als stedelijke regio Uden-Veghel samen te werken en wordt een fusie op termijn niet uitgesloten.

Media

Het Brabants Dagblad is sinds 1770 de regionaal verschijnende krant en het Udens Weekblad is vanaf 1955 een van de oudste lokale weekkranten van Uden en haar (directe) regio waar de kabelkrant StadsTV11 en Kliknieuws op internet moderne elektronische varianten op zijn.
Stichting Omroep Kersenland, is licentiehouder voor de Lokale Omroep Uden-Veghel: Skyline-Radio-TV, waarvan de uitzendstudio in de voormalige Udense Brandweerkazerne is gevestigd.
De regionale omroep is Omroep Brabant met zijn radio- en televisiestudio's in Son-Eindhoven.

Bezienswaardigheden

De RK kerk Sint Petrus' Stoel te Antiochië, een kerk in neo-romanogotische stijl naar een ontwerp van architect Carl Weber met twee torens en een grote vieringkoepel. De kerk werd in 1888-1890 gebouwd ter vervanging van de door een grote brand verwoeste oorspronkelijke Sint Petrus uit 1300.

De molen van Jetten, een standerdmolen uit 1811 welke onderwerp is in het werk met de titel 'De molen van Uden' van Piet Mondriaan.

Abdij Maria Refugie, waar ook het Museum voor Religieuze Kunst sinds 1974 met kerkelijke en religieuze kunstschatten is ondergebracht.

Natuurpark De Maashorst, stuifduinen de Bedafse Bergen en het Annabosje, uniek natuurverschijnsel waar water door Udense Breuk (en Horst en Slenk-werking) stroomt van lager naar hoger gelegen gebied.

Overige kernen

Odiliapeel en Volkel zijn zogeheten kerkdorpen behorend tot de gemeente Uden.

Stedenband

Als Europese gemeente heeft Uden een stedenband oftwel jumelage sinds 1971 (?) met Lippstadt, een plaats in de Duitse deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen, gelegen in het district Soest. De stad heeft ongeveer 67.400 inwoners.

Geboren in Uden

Elle van Rijn (9 mei 1967), Nederlands actrice

Earnest Stewart (28 maart 1969), Nederlands-Amerikaans profvoetballer

Cheryl Maas (28 september 1984), professioneel snowboardster

Loes Linders (2 januari 1988), Nederlands turnster

Jeroen Knoop, alias Oh-Jay, funk- en hiphop-dj

Eugene Latumeten, alias U-gene, funk- en hiphoptoetsenist

Ereburgers

In 2005 is drs Gerard Schampers (Burgemeester in Uden van 1964-1987) vanwege zijn vele verdiensten voor Uden (en omstreken) op cultureel, bestuurlijk en economisch gebied, benoemd door de Gemeenteraad als ereburger der gemeente Uden. Deze in 2004 ingestelde onderscheiding is zodoende nog maar één keer uitgereikt. Hij is 26 februari 2006 op 84-jarige leeftijd overleden.

Trivia

Uden heet sinds jaren 1960 in carnavalstijd 'Knoerissenrijk' en de inwoners zijn dan 'Knoerissen' (varkens) en 'Mienekes' (geitjes) en worden bestuurd door Prinsen uit het geslacht Porcellus (en door Jeugdprinsen Porcus). Een en ander is ontstaan vanwege de biggen- en varkensmarkt die Uden in vroeger tijden heeft gekend.
N.B. voor 1965 stonden Udenaren ook wel bekend als 'Keienschijters', vanwege ontstaan van de zogeheten oerbonken/oerstenen in Udense bodem door de Udense breuk en horst-/slenkwerking van de natuur.

Verwante onderwerpen

Vliegbasis Volkel

Veghel

Vudel